Sư họ Đặng, sinh năm Giáp Tý (1024) tại Ba Tây, Miên Châu (Miên Dương, Tứ Xuyên). Năm 35 tuổi, Sư xuất gia thọ giới Cụ túc, sau đó đến Thành Đô học luận Bách Pháp và Duy thức tông. Nhân một hôm nghe vị pháp sư giảng giáo nghĩa của Pháp tướng tông, sư thắc mắc hỏi pháp sư, vị pháp sư không trả lời được nên chỉ Sư đến phương Nam yết kiến các vị thiền sư.

Sư đến yết kiến Thiền sư Viên Chiếu Tông Bản (Tông Vân Môn) liền có hiểu về chổ nghi ngày trước. Sư xem công án Tăng hỏi Thiền sư Hưng Hóa Tồn Tưởng, liền tự khởi nghi tình, đến hỏi Thiền sư Viên Chiếu. Sư Viên Chiếu chỉ sư tới tham học với các thiền sư Lâm Tế tông.

Kế đến sư tham vấn Thiền sư Phù Sơn Pháp Viễn (Tông Lâm Tế). Đem chổ nghi ngày trước hỏi, Thiền sư Pháp Viễn nói: "Ta có một thí dụ nói tương tợ cho ông. Ông giống như kẻ bán củi trong ba thôn, gánh một gánh đến chữ thập (+) đầu đường đứng hỏi người, ở trong nhà ngày nay thương lượng việc gì?". Sau Thiền sư Pháp Viễn thấy mình đã già, không còn đủ sức dạy chúng nên chỉ Sư qua yết kiến Thiền sư Bạch Vân Thủ Đoan.

Tới pháp hội của Thiền sư Bạch Vân Thủ Đoan, Sư chuyên cần tinh tấn tham Thiền. Một hôm đến tham vấn liền được đại ngộ. Công án như sau:

Một hôm Sư nhắc vị Tăng hỏi Nam Tuyền về châu ma-ni để thưa hỏi. Bạch Vân liền nạt. Sư lãnh ngộ bèn làm kệ:

山 前 一 片 閑 田 地  Sơn tiền nhất phiến nhàn điền địa Trước non một mảnh nhàn điền địa

叉 手 叮 嚀 問 祖 翁  Xoa thủ đinh ninh vấn tổ ông   Tay chấp tận tình hỏi Tổ ông

幾 度 賣 來 還 自 買 Kỷ độ mãi lai hoàn tự mại Mấy độ bán ra rồi mua lại

為 憐 松 竹 引 清 風   Vi lân tùng trúc dẫn thanh phong Vì thương tùng trúc dẫn gió lành.

Sư được Thiền sư Bạch Vân Thủ Đoan ấn khả và đảm nhận công việc trồng gai trong chùa. Sau đó, sư tiếp tục tham cứu nghi tình mới được đại ngộ triệt để:

Một hôm, Thiền sư Thủ Đoan đến bảo Sư:

- Có một số Thiền khách từ Lô Sơn đến đều có chỗ ngộ nhập, bảo y nói cũng nói được rõ ràng, cử nhân duyên hỏi y cũng hiểu được, bảo y hạ ngữ cũng hạ được, chỉ là chưa hiện tiền.

Khi ấy Sư khởi nghi, thầm nghĩ: "Đã ngộ rồi nói cũng nói được, rõ cũng rõ được, tại sao chưa hiện tiền?" Sư chuyên tâm tham cứu nhiều ngày, bỗng nhiên khai ngộ, kiến giải trước kia đều dứt sạch, chạy đến yết kiến Bạch Vân. Bạch Vân dùng tay múa chân đạp. Sư chỉ một cái cười mà thôi. Sau Sư thượng đường nói:

- Tôi nhân đây khắp thân xuất mồ hôi, liền rõ được dưới chỗ gió lành.

Đầu tiên sư đến hoằng pháp tại chùa Tứ Diện, sau dời về núi Bạch Vân và cuối cùng trụ trì núi Ngũ Tổ ở Đông Sơn nên người đời gọi Sư là Ngũ Tổ Pháp Diễn.

Niên hiệu Sùng Ninh thứ 3, triều vua Tống Huy Tông nhà Bắc Tống, Giáp Thân (1104), ngày 25 tháng 6, Sư thượng đường từ biệt chúng:"Hòa thượng Triệu Châu có câu rốt sau, các ông làm sao lãnh hội, thử ra nói xem? Nếu lãnh hội được chẳng ngại sống thong dong tự tại, bằng chưa được thế, việc tốt này làm sao nói?" Sư im lặng giây lâu nói: "Nói thì nói rồi, chỉ là các ông chẳng biết. Cần hiểu chăng? Giàu hiềm ngàn miệng ít, nghèo hận một thân nhiều. Trân trọng!" Sư rời pháp tòa về trượng thất tắm gội sạch sẽ, nằm tướng cát tường rồi thị tịch.

Pháp ngữ của sư được đệ tử biên soạn trong cuốn cuốn " Pháp Diễn Thiền Sư Ngữ Lục "